Ο επίμονος τραπεζίτης … στο τιμόνι της χώρας.

Ένα τηλεφώνημα και μια επιστολή –όλη κι όλη 10 γραμμές- έκριναν την τύχη και το μέλλον του κ. Λουκά Παπαδήμου στην διοίκηση της Τράπεζας της Ελλάδος. Η επιστολή είχε αποδέκτη τον τότε πρωθυπουργό Ανδρέα Παπανδρέου και έφερε την υπογραφή του τότε υπουργού Εθνικής Οικονομίας κ. Γιάννου Παπαντωνίου. Είχε προηγηθεί μια τηλεφωνική επικοινωνία ανάμεσα στους δύο άνδρες, όπου ο Ανδρέας Παπανδρέου έδωσε το πράσινο φώς στον υπουργό του να δρομολογήσει την αλλαγή στην κορυφή της Κεντρικής Τράπεζας της χώρας. Ήταν λίγες μόλις μέρες πριν το τέλος του Οκτωβρίου του 1994 –κλεισμένα 17 χρόνια από τότε. Ο μέχρι τότε υποδιοικητής αναλάμβανε το ανώτατο αξίωμα στην διοίκηση της Κεντρικής Τράπεζας, με πρόταση Παπαντωνίου και αποδοχή Παπανδρέου, διαδεχόμενος τον Γιάννη Μπούτο. Αλλά, ας πούμε την ιστορία από την αρχή. Ο Ανδρέας Παπανδρέου επιστρέφει με θριαμβευτικό τρόπο -ποσοστό 47%- στην εξουσία μετά το διάλλειμα Μητσοτάκη και επιλέγει να στείλει στην Τράπεζα της Ελλάδος –στη θέση του κ. Τίμου Χριστοδούλου- έναν παλιό Καραμανλικό που όμως είχε το θάρρος να σταθεί δίπλα του στις δύσκολες για εκείνον πολιτικές και προσωπικές του ώρες μετά το ‘89. Έτσι, στις αρχές Δεκεμβρίου 1993 διορίζεται διοικητής ο Γιάννης Μπούτος – παλιός υπουργός του Κωνσταντίνου Καραμανλή και από τα εξέχοντα πρόσωπα της κεντροδεξιάς που είχαν συμμετάσχει στο συμμαχικό σχήμα της Δημοκρατικής Συμπαράταξης. Την ίδια ώρα, ο κ. Παπαδήμος, επί σειρά ετών οικονομικός σύμβουλος της Κεντρικής Τράπεζας,από την αρχή της διοίκησης Δημήτρη Χαλικιά, γίνεται υποδιοικητής. Ούτε πέντε μήνες μετά, δηλαδή τον Απρίλιο του 1994, ο Γιώργος Γεννηματάς που βρέθηκε αμέσως μετά τις εκλογές του Οκτωβρίου του 1993 και παρά τα σοβαρότατα προβλήματα υγείας στο πηδάλιο του οικονομικού επιτελείου χάνει την μάχη για την ζωή και στην θέση του ορίζεται ο Γιάννος Παπαντωνίου. Λίγες μέρες –ούτε δέκα το πολύ μέρες όπως θυμούνται παλιοί οικονομικοί συντάκτες- μετά την αναγκαστική αλλαγή φρουράς στο κτίριο της Πλ. Συντάγματος ξεκινά μια σφοδρή επίθεση κερδοσκόπων απέναντι στην δραχμή στις ξένες αγορές. Τότε, για πρώτη φορά ο Παπανδρέου νιώθει να μην είναι στο ίδιο μήκος κύματος με τον Μπούτο. «Είχαν διαφορετικές προσεγγίσεις στο ζήτημα τόσο της ισοτιμίας της δραχμής, όσο και της αντιμετώπισης των κερδοσκόπων», επισημαίνουν παλαιοί συνεργάτες του Ανδρέα Παπανδρέου, «και προς τιμήν τους δεν το έκρυβαν». Η διαφορά αυτή, όμως, φαίνεται πως δηλητηρίαζε όσο περνούσε ο καιρός την σχέση συνεργασίας τους και ο Ανδρέας ήδη από το καλοκαίρι του ’94 αναζητούσε μια αφορμή για την «έξοδο» του Μπούτου από την Τράπεζα της Ελλάδος. Η αφορμή βρέθηκε σε ένα κατά τα άλλα τυπικό διαχειριστικό θέμα ευθύνης του Κεντρικού Τραπεζίτη και ο Ανδρέας ζήτησε από τον Γιάννο Παπαντωνίου εδώ και τώρα ένα όνομα. Έτσι άρχισε η ιστορία του κ. Λουκά Παπαδήμου στην κορυφή της εποπτικής αρχής του χρηματοπιστωτικού τομέα στην χώρα μας που αποτέλεσε, δίχως άλλο, και την απαρχή για την καθιέρωση του στην πρώτη σειρά των εγνωσμένου κύρους προσωπικοτήτων με παρουσία στο δημόσιο βίο της χώρας. Ο Ανδρέας Παπανδρέου μπορεί να μην είχε πάρε δώσε με τον τότε 40αρη ακαδημαϊκό –ήταν ήδη καθηγητής στο Οικονομικό του Πανεπιστημίου Αθηνών και μάλιστα δίδασκε μαζί με τον κ. Γιάννη Στουρνάρα μεταξύ άλλων το μάθημα «Θεωρία της Οικονομικής Πολιτικής»- αλλά είχε μια εικόνα μια εικόνα για εκείνον. Μια εικόνα που ήταν και καλή και καθαρή και κυρίως είχε φιλοτεχνηθεί ψηφίδα- ψηφίδα με πληροφορίες από την ακαδημαϊκή και ερευνητική προϋπηρεσία του αλλά και τις γενικότερες καταβολές του. Άλλωστε, το βιογραφικό του δεν άφηνε περιθώρια αμφισβητήσεων και ο Ανδρέας Παπανδρέου γνώριζε καλύτερα από πολλούς άλλους τι σήμαινε η κάθε μια αναφορά και ποια ήταν η αποτίμηση της αξίας της. Προφανώς και πρόσεξε όσο κανείς άλλος τις σπουδές στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασσαχουσέττης (ΜΙΤ), απ’ όπου ο Λουκάς Παπαδήμος πήρε και το διδακτορικό του δίπλωμα στα Οικονομικά. ‘Όπως το ίδιο θα έκανε διαβάζοντας για τα 9 χρόνια ακαδημαϊκής πορείας – από το 1975 μέχρι το 1984- ως καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Columbia στη Νέα Υόρκη. Εκείνα τα χρόνια πρέπει να ήταν που γνωρίστηκε με την σύζυγο του, μια δραστήρια γυναίκα που προτιμά να μιλά και να εκφράζεται με την δύναμη των χρωμάτων. Αν πιστέψουμε το site του Πανεπιστημίoυ Columbia –Teachers College- η Shanna Ingram Παπαδημου ολοκληρώνει τις σπουδές της εκεί το 1980 και ακολουθεί τον σύζυγο της στην Ελλάδα. Από τότε, η ολλανδικών οικογενειακών καταβολών Shanna αλλά κοσμοπολίτισα μέχρι το μεδούλι τον ακολουθεί τον αγαπημένο της Λουκά σε κάθε του βήμα και συνεχίζει παντού και πάντα να ζωγραφίζει και να αποτυπώνει στον καμβά τον προσωπικό της κόσμο και την προσωπική της αλήθεια. ‘Οποιος δεν έχει δει τα έργα της που αναφέρονται στις μέρες της Νέας Υόρκης –τα ζεστά κόκκινα και τα εύθυμα πορτοκαλί- αλλά και της ψυχρές μέρες της Φρανκφούρτης με την αμυδρή πράσινη ελπίδα… Πάντως, δεν ήταν μόνο το βιογραφικό που μέτρησε στην επιλογή του κ. Παπαδήμου, στην πρόταση του κ. Παπαντωνίου και στην αποδοχή της από τον αείμνηστο Ανδρέα Παπανδρέου. Και αυτό γιατί ο σημερινός Πρωθυπουργός είχε πάρει με τον καλύτερο δυνατόν τρόπο το διαβατήριο για την είσοδο στα δημόσια πράγματα. Το διαβατήριο ήταν η συμμετοχή στην ολιγομελή Επιτροπή Αγγελόπουλου – από το όνομα του επικεφαλής της, του ακαδημαϊκού Άγγελου Αγγελόπουλου- την εποχή της Οικουμενικής Κυβέρνησης στην προεδρία της οποίας βρισκόταν ο Ξενοφών Ζολώτας, ένα εμβληματικό πρόσωπο της μεταπολεμικής πολιτικής και οικονομικής ζωής της χώρας. Ο κ. Παπαδήμος, ήδη από το 1988 καθηγητής στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών, βρέθηκε με υψηλές συστάσεις –του ίδιου του Ξενοφώντος Ζολώτα αλλά και του τότε διοικητή της ΤτΕ Δημήτρη Χαλικιά- στην επιστημονική επιτροπή Αγγελόπουλου που κατήρτισε τη γνωστή Έκθεση για τη "Σταθεροποίηση και Ανάπτυξη της Ελληνικής Oικονομίας", μία ακόμη από τις πολλές Εκθέσεις Ελλήνων και ξένων που αραχνιάζουν σε ράφια και …ντουλάπια. Για την ιστορία, στην ίδια Επιτροπή ο κ. Παπαδήμος βρέθηκε μαζί με συναδέλφους του από το Οικονομικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών που έπαιξαν ρόλο στα πράγματα στην συνέχεια όπως ο κ.Τάσος Γιαννίτσης και ο κ. Σταύρος Θωμαδάκης. Μία παρένθεση στο σημείο αυτό είναι χρήσιμη και αναγκαία. Η ακαδημαϊκή πορεία του κ. Παπαδήμου στην Ελλάδα αρχίζει το 1984 όταν έρχεται ως επισκέπτης καθηγητής στο σημερινό Οικονομικό Πανεπιστήμιο, την παλιά και καλή ΑΣΟΕΕ. Εκεί, μένει ουσιαστικά για μια σεζόν. Θα περάσουν τρία ολόκληρα χρόνια μέχρι να εκλεγεί καθηγητής στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, σε ένα Τμήμα όπου η πόλωση ανάμεσα στους «συντηρητικούς» και τους «προοδευτικούς» κυριαρχεί και το στάτους κβο τηρείται με θρησκευτική ευλάβεια. Στην φάση της εκλογής του κ. Παπαδήμου οι «προοδευτικοί», με ηγέτη τον πρώην υπουργό Κωστή Βαϊτσο, έχουν το πάνω χέρι και σε αυτούς ανήκει η πρωτοβουλία για την εκλογή νέων καθηγητών που εδραιώνουν την κυριαρχία της στα πράγματα. Από την άλλη πλευρά, η παράταξη των «συντηρητικών» όπου κυριαρχεί η παρουσία του Παναγιώτη Παυλόπουλου, του Κωνσταντίνου Δρακάτου και του Γιώργου Οικονόμου προωθεί και εκείνη καινούργια πρόσωπα, μεταξύ των οποίων και ο Γιώργος Προβόπουλος. Σε αυτό το περιβάλλον προωθείται η υποψηφιότητα Παπαδήμου και επιτυγχάνεται η εκλογή του ως καθηγητή. Αντιδράσεις για το πρόσωπο του δεν υπήρξαν ή τουλάχιστον δεν καταγράφηκαν στην μνήμη των περισσότερων από τους παλιούς καθηγητές. Άλλωστε, ο κ. Παπαδήμος τα «παράσημα» τα είχε αποκτήσει στο εξωτερικό και η παρουσία του στην Τράπεζα της Ελλάδος –Οικονομικός Σύμβουλος, Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών- του έδινε κύρος και αξιοπιστία στους ακαδημαϊκούς κύκλους της εποχής. Εκείνα τα χρόνια και σε εκείνους τους χώρους φτιάχνονται και δοκιμάζονται σχέσεις, δεσμοί και φιλίες. Για παράδειγμα, ο κ. Παπαδήμος είναι υποδιοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος όταν ο συνάδελφος του στο Πανεπιστήμιο, ο κ. Γιάννης Στουρνάρας ακολουθεί στο υπουργείο Εθνικής Οικονομίας τα βήματα ανόδου του κ. Γιάννου Παπαντωνίου και αναλαμβάνει την θέση του προέδρου του Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων (ΣΟΕ)- ένα κρίσιμο πόστο δίπλα στον υπουργό. Όταν ξεσπάει, λοιπόν, η «μάχη της δραχμής» -άνοιξη του 1994- και η διάσταση απόψεων και προσεγγίσεων ανάμεσα στην κυβέρνηση Παπανδρέου και την διοίκηση της Τράπεζας της Ελλάδος υπό τον Γιάννη Μπούτο, η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Εθνικής Οικονομίας γνωρίζει από πρώτο χέρι τις απόψεις του υποδιοικητή και δεν διστάζει ούτε στιγμή να βάλει το όνομα του στο χαρτί μερικούς μήνες μετά όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου έχει αποφασίσει να προχωρήσουν οι διαδικασίες αλλαγής στην κορυφή της Τράπεζας της Ελλάδος. Οι τρείς τους – Γιάννος Παπαντωνίου, Γιάννης Στουρνάρας και Λουκάς Παπαδήμος- θα συντονίσουν τα βήματα τους και θα συμπορευθούν για χρόνια, ειδικά δε μετά την ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον κ. Κώστα Σημίτη. Ο τελευταίος βρίσκει μια παγιωμένη κατάσταση στα οικονομικά της Κυβέρνησης και του Κράτους με την οποία συμφωνεί, στηρίζει και στηρίζεται σε αυτήν. Σύμφωνα με αφηγήσεις των πρωταγωνιστών της εποχής ο κ. Λουκάς Παπαδήμος είναι ο πρώτος που μαθαίνει το σχέδιο για την υποτίμηση της δραχμής. Είναι Δεκέμβριος του 1997. Ο κ. Γιάννος Παπαντωνίου όταν πείθεται για την σκοπιμότητα της χρονικής επίσπευσης της έτσι κι αλλιώς αναγκαίας και απαραίτητης υποτίμησης –ήταν να γίνει μέχρι το τέλος του 1998- σπεύδει σε εκείνον και ανοίγει πλήρως τα χαρτιά του. Έτσι, όταν ο κ. Παπαντωνίου λίγο μετά τις γιορτές παρουσιάζει την πρόταση του στον πρωθυπουργό κ. Κώστα Σημίτη είναι σε θέση να πει: «Ο Λουκάς συμφωνεί». Η υποτίμηση γίνεται στις 15 Μαρτίου του 1998 και ήταν ένα από τα προαπαιτούμενα για την πορεία της χώρας προς το ευρώ. Η παρουσία του κ. Παπαδήμου στα χρόνια της διακυβέρνησης Σημίτη είναι καταλυτική. Πολλοί αναρωτιούνται αν και σε ποιο βαθμό ο τότε διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος μπορεί να λογισθεί και να προσμετρηθεί στους «Αποστόλους» του σημιτικού Εκσυγχρονισμού; Η απάντηση είναι μάλλον εύκολη και απλή. Ο κ. Παπαδήμος ανήκει εξ αρχής –από την πρώτη στιγμή της παρουσίας του στο δημόσιο βίο- σε εκείνο το ρεύμα που αποζητούσε τον πολιτικό και οικονομικό εκσυγχρονισμό και εν τέλει βρήκε στο πρόσωπο του Κώστα Σημίτη τον πολιτικό του εκφραστή. Ο κ. Παπαδήμος έρχεται στην Τράπεζα της Ελλάδος όταν το κεφάλαιο του κ. Γεράσιμου Αρσένη έχει πλήρως αναλωθεί και ο ίδιος αρνείται να συμμετέχει στην υψηλών προδιαγραφών εσωκομματική και ενδοκυβερνητική ίντριγκα – που μπορεί να φαίνεται γλυκειά όσο και επικίνδυνη για ενθουσιώδεις και απρόσεκτους… Ενας παλιός του συνάδελφος ακούγοντας το ερώτημα «σε ποιόν Θεό πιστεύει» ο κ. Παπαδήμος, δεν έχει κανένα ενδοιασμό για να απαντήσει: «Ήταν και παραμένει τυπικός American Liberal» - ένας κατ΄εξοχήν αμετάφραστος όρος για τα ελληνικά πολιτικά και όχι μόνο δεδομένα. Ο ίδιος συνομιλητής σπεύδει να διευκρινίσει ότι «ο Λουκάς κάθε άλλο παρά υποτίμησε ή απαξίωσε την πολιτική τάξη των πραγμάτων στην Ελλάδα απλώς συμμετείχε με τον τρόπο που επιβάλλει η ιδιότητα του statesman». Και ως statesman λειτούργησε σε κάθε του βήμα ο 64χρονος σήμερα απόφοιτος του φημισμένου Ιδρύματος Τεχνολογίας της Μασσαχουσέττης (ΜΙΤ)- απ’ όπου πήρε και το διδακτορικό του δίπλωμα στα Οικονομικά. Ο κ. Παπαδήμος, όπως οι περισσότεροι απόφοιτοι του Κολλεγίου εκείνης της εποχής, έφυγε για την Αμερική. Ηταν το δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’60, λίγο πριν από την έλευση της χούντας. Η απόφαση –που υλοποιήθηκε κιόλας-ήταν να σπουδάσει φυσικός. Ασχέτως αν στην συνέχεια τον κέρδισε η Οικονομική Επιστήμη και κατάφερε να συνδυάσει την ακαδημαϊκή καριέρα με θέσεις υψηλής ευθύνης. Σε όλη αυτήν την πορεία επιθυμούσε και κατάφερε να λειτουργήσει ως statesman και δίχως άλλο να διατηρήσει ως κόρη οφθαλμού την εν πολλοίς παρεξηγημένη επιμονή του στην διατήρηση της ανεξαρτησίας του απέναντι στην καθημερινή ρουτίνα της διαχείρισης των δημοσίων πραγμάτων. Αυτή ήταν και η πραγματική του δύναμη, αλλά και η βάση της δυνατότητας του να αποτελεί ένα διακριτό πόλο, κάτι που ποτέ δεν θέλησε να καταλάβει και να αποδεχθεί ο απερχόμενος Πρωθυπουργός κ. Γιώργος Παπανδρέου. Και αυτός παρά το γεγονός ότι ο τελευταίος διέθετε και προφανώς, συνεχίζει να διαθέτει μια πολυκεντρική αντίληψη για την εξουσία αλλά και διατηρεί ανοιχτούς διαύλους διαβούλευσης με statesmen εγγυημένης αξιοπιστίας, φερεγγυότητας και επιρροής – τουλάχιστον στο εξωτερικό. Σε κάθε περίπτωση, η κουλτούρα της πολιτικής ανεξαρτησίας για τον κ. Παπαδήμο είναι βίωμα ήδη από τα χρόνια της Αμερικής. Από την εποχή των αρχών του ΄80 που πρωτοδούλεψε στις υπηρεσίες της Ομοσπονδιακής Τράπεζας (Federal Reserve) στην Βοστώνη για να ακολουθήσει μετά η Τράπεζα της Ελλάδος και η κορύφωση, η αντιπροεδρία σε ένα από τους πυλώνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Σε αυτούς τους θεσμούς η πολιτική ανεξαρτησία είναι δεδομένη και λειτουργεί παράγοντας και τροφοδοτώντας συμπεριφορές στο δημόσιο βίο που μένουν αδιαπραγμάτευτες και αναλλοίωτες στο χρόνο. Το κεκτημένο αυτό δηλαδή η πολιτική ανεξαρτησία του επέτρεψε να αποτελεί μια καθαρή «φωνή ευθύνης» για τα ελληνικά δημόσια πράγματα την ίδια ακριβώς στιγμή που ήταν και παραμένει ένα απολύτως διακριτό σημείο αναφοράς για τον ευρωπαϊκό και διεθνή παράγοντα. Κι αυτό το χαρακτηριστικό - από μόνο του- ήταν μια ακριβή περιουσία που δεν κατάφερε να αξιοποιήσει σωστά και υπεύθυνα ο απερχόμενος πρωθυπουργός ακόμα και όταν τον όρισε ως σύμβουλο του. Όταν άνοιξε η συζήτηση για το λεγόμενο «ειδικό ρόλο» του κ. Λ. Παπαδήμου στο τέλος του καλοκαιριού του 2010 –όταν η Ελλάδα βρισκόταν ήδη στην εποχή του Μνημονίου- δεν ήταν λίγοι εκείνοι εντός και εκτός κυβέρνησης Παπανδρέου που δεν είχαν κανένα πρόβλημα να αναφωνήσουν πως «ο Παπαδήμος δεν είναι … Σκιόπα» - αναφορά στον μακαρίτη πλέον Τομάζο Πάντοα Σκιόπα, στενό συνεργάτη του Ζακ Ντελόρ και του Ρομάνο Πρόντι, που δέχθηκε να παράσχει για 4 μήνες τις έμμισθες υπηρεσίες του στον κ. Παπανδρέου. Τότε συνέβη κάτι ανάλογο με το θρίλερ της πρωθυπουργίας που ζήσαμε όλοι μας πριν από λίγες μέρες. Ο κ. Παπαδήμος ήρθε με (κυβερνητικές) τυμπανοκρουσίες ως σύμβουλος Παπανδρέου –άτυπος και κυρίως και προς τιμήν του, άμισθος- αλλά πολύ γρήγορα φάνηκε πως κανείς δεν τον ήθελε στα πόδια του… Το κλειστό σύστημα του Μαξίμου –όπως συνέβη και πριν από λίγες μέρες- φοβήθηκε την παρουσία του κ. Παπαδήμου, όχι του «σημιτικού Παπαδήμου» αλλά του statesman Παπαδήμου. Το κυριότερο στοιχείο που φόβιζε το κλειστό σύστημα του Μαξίμου επί Παπανδρέου ήταν η φωνή ευθύνης του κ. Παπαδήμου αλλά και το γεγονός ότι διέθετε πραγματική επιρροή σε διεθνείς κύκλους ως αποτέλεσμα ενός ικανού αποθέματος αξιοπιστίας που είχε συγκεντρωθεί τα τόσα χρόνια της θητείας του σε θεσμούς όπως η Τράπεζα της Ελλάδος και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και αυτό το απόθεμα αξιοπιστίας θα μπορούσε να τεθεί στην υπηρεσία του εθνικού συμφέροντος –και μόνον- μέσα στο έτσι κι αλλιώς δαιδαλώδες σκηνικό διεθνών διασυνδέσεων, επαφών και σχέσεων. Με άλλα λόγια, ο κ. Παπαδήμος μπορούσε από τότε – τέλος καλοκαιριού , αρχές φθινοπώρου 2010- να λειτουργήσει σε προσωπικό επίπεδο και έχοντας την απαιτούμενη και αναγκαία νομιμοποίηση ως ένας άτυπος αλλά ουσιαστικός διπλωμάτης των συμφερόντων της ελληνικής οικονομίας μακριά από τους πειρασμούς των πολιτικών διαπραγματεύσεων και απλής προσκόμισης εκτυπωμένων σελίδων με ξερά νούμερα και στατιστικές… Άλλωστε, το 2010 ο κ. Παπαδήμος ολοκληρώνει από την θέση του αντιπροέδρου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ένα εξαετή κύκλο στην καρδιά του συστήματος για την Ευρωζώνη και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Εκείνη την ώρα λοιπόν ήταν το σωστό timing αλλά ο «χρόνος ΠΑΣΟΚ» είναι διαφορετικός και πάντα σε απόκλιση από την πραγματικότητα και τα ζητήματα της. Στο Μέγαρο Μαξίμου αλλά και στην ευρύτερη πολιτική τάξη των Αθηνών το φθινόπωρο του 2010 ο «…τραπεζίτης» ή «ο follower του Τρισέ» όπως έλεγαν πολλοί και διάφοροι στα πέριξ της Πλατείας Συντάγματος δεν ήταν χρειαζούμενος – «μακριά και αγαπημένοι» λοιπόν. Αλλά, ακόμη και τότε κανείς δεν τους πίστευε. Το γεγονός μάλιστα της αθρόας προσέλευσης τραπεζιτών, επιχειρηματιών και μάνατζερς στην πρώτη μετά την αποχώρηση του από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ομιλία του στην Αθήνα με θέμα την κρίση – στο πλαίσιο των εκδηλώσεων Megaron Plus- το αποδεικνύει και το επιβεβαιώνει με τον πλέον επίσημο τρόπο. ‘Ηταν το ακροατήριο που κινητοποιήθηκε –όπως μπορούσε ο καθένας- τις κρίσιμες ώρες με τα τελευταία πείσματα των εκπροσώπων της πολιτικής τάξης των Αθηνών να αποδεχθούν την πραγματικότητα και τις επιταγές της.Σε εκείνη, λοιπόν, την ομιλία του στο υπόγειο συνεδριακό χώρο του Μεγάρου Μουσικής ο κ. Παπαδήμος επέλεξε να «κλείσει» με μια αναφορά στον ήρωα του Σαίξπηρ «Ιούλιο Καίσαρα» : «Η επιτυχία δεν εξαρτάται από τα άστρα, αλλά από εμάς». Τότε, οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες δεν μπορούσαν ίσως να φανταστούν πόσο γρήγορα για τον πολιτικό «χρόνο ΠΑΣΟΚ» θα τρέξουν τα πράγματα και πόσο το σαιξπηρικό μότο θα ταίριαζε στον ίδιο τον κ. Παπαδήμο που καλείται όχι μόνο να τα βάλει με τα «άστρα» αλλά και με την «κακή μας μοίρα»… Στην ίδια ομιλία ο κ. Παπαδήμος έκανε μια αναφορά με πολύ χιούμορ σε έναν σημαντικό Ευρωπαίο εν αποστρατεία πολιτικό, τον πρώην πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας Ζισκάρ Ντ΄Εσταίν. Εκείνη για τα ρολόγια και το ακροατήριο. Μόνο που στην περίπτωση του κ. Παπαδήμου η προσδοκία των ακροατών για την αναμενόμενη πολιτική του επισήμανση για τα ζητήματα της συγκυρίας τους απέτρεψε να κοιτούν επιδεικτικά τα ρολόγια τους και κυρίως από αμηχανία να τα κουνούν προκειμένου να διαπιστώσουν εάν εξακολουθούν να δουλεύουν… Με άλλα λόγια, οι συμμετέχοντες ήθελαν και επιθυμούσαν διακαώς να ακούσουν το «κάτι παραπάνω» από τα χείλη του. Εκείνος όμως παρέμεινε σταθερά και απαρέγκλιτα στη στάση του statesman. Σε αυτό το σημείο είναι χρήσιμο ένα μικρό στιγμιότυπο από την εκδήλωση στο Μέγαρο. Μια παρέα υψηλόβαθμων στελεχών –γνωστοί με τον κ.Παπαδήμο από τα παλιά- ανεβαίνοντας τα σκαλιά της ανόδου για να βρεθεί στην Λεωφόρο Βασ. Σοφίας σχολίαζε τα της εκδήλωσης. «Ένας Έλληνας Πρόντι ή ένας περισσότερο Ευρωπαίος Ζολώτας της εποχής μας», αναρωτήθηκε με διάθεση να ακουστεί και στις άλλες παρέες ένας εξ αυτών. Η απάντηση –που δεν τον ικανοποίησε καθόλου- ήρθε από ένα συνάδελφο του που προτίμησε να μείνει στα ουσιώδη: «Ο σημερινός Παπαδήμος είναι διαφορετικός σε σχέση με το παρελθόν. Ξέρει πλέον πώς να κρατά το ενδιαφέρον του ακροατηρίου του –ακόμα και επιστρατεύοντας ορισμένες πινελιές χιούμορ – και δεν διστάζει να έχει και άποψη!». Οντως, όσοι είχαν την τύχη να βρεθούν αργά το απόγευμα εκείνης της Τετάρτης στις αρχές Νοεμβρίου 2010 «άκουσαν» ένα διαφορετικό από τα συνήθη Παπαδήμο – ‘ενα Παπαδήμο λιγότερο του αναμενομένου ακαδημαϊκό, περισσότερο πολιτικό αν και πάντα εντός των ορίων που επιβάλλει ο βιωμένος ρόλος ενός statesman. Για παράδειγμα, η καίρια επισήμανση του για την ανάγκη της άμεσης και ριζικής αντιμετώπισης του «σκληρού πυρήνα» του προβλήματος της δημοσιονομικής εξυγίανσης –που μεταξύ άλλων αφορά και την επιλογή μεταφοράς πληθώρας δραστηριοτήτων από το δημόσιο στον ιδιωτικό τομέα- συνδυασμένη με την επιταγή των καιρών για την διαμόρφωση ενός περιβάλλοντος που στηρίζεται στην δυναμική της πολιτικής και κοινωνικής συναίνεσης αποτελεί μια σύγχρονη ελληνική εκδοχή μιας τυπική πλην υπεύθυνης σοσιαλδημοκρατικής σχολής που θέλει και επιδιώκει χρήσιμες και αποτελεσματικές δημόσιες πολιτικές για τα μακροπρόθεσμα συμφέροντα της πλειοψηφία ς των πολιτών αλλά σε πλήρη και ανοικτό διάλογο με τις παραγωγικές δυνάμεις της αγοράς . Η επισήμανση αυτή έχει το νόημα αλλά και την αξία της για τα σημερινά και το δύσκολο κομμάτι της προσπάθειας για την αποφυγή της ολοκληρωτικής χρεωκοπίας. Πάντως, το γεγονός ότι ο λόγος του και σε εκείνη την εκδήλωση ξεφεύγει από τα καθιερωμένα και τα συνήθη – λόγος που προτάσει το «εθνικό» σε τρόπο τέτοιο που να ενώνει τα διεστώτα , επιχειρώντας να καταστήσει άγονη την όποια κομματική αντιπαράθεση περί μνημονίου και άλλων τινών- φαίνεται πως ήταν αρκετό για καταφθάσει στο Μέγαρο σύσσωμο το οικονομικό επιτελείο της «σκιώδους» της Ρηγίλλης -επικεφαλής ο πρώην Επίτροπος και νυν αντιπρόεδρος της ΝΔ κ. Σταύρος Δήμας και από κοντά και οι αναπληρωτές του, ο βουλευτής κ. Χρήστος Σταϊκούρας και ο εκ Λονδίνου τραπεζικός κ. Νότης Μηταράκης. Μάλιστα, την ίδια στιγμή που από την κυβέρνηση δεν πήγε σχεδόν κανείς- με την εξαίρεση της τυπικής παρουσίας του τότε αναπληρωτή υπουργού κ. Γιώργου Κουτρουμάνη και του τότε υφυπουργού κ. Δημήτρη Κουσελά.Με ορισμένους από τους προαναφερόμενους ο κ. Παπαδήμος πρόκειται, καλώς εχόντων των πραγμάτων, να συνεργασθεί στο πλαίσιο της νέας κυβερνητικής προσπάθειας αλλά και της ευρύτερης εθνικής συνεννόησης. Πάντως, η σαιξπηρική φράση :«Η επιτυχία δεν εξαρτάται από τα άστρα, αλλά από εμάς» μάλλον θα χρειασθεί να ειπωθεί και να ξαναειπωθεί! Αλλωστε, ο κ. Παπαδήμος ούτε τώρα, ούτε παλαιότερα έχει φοβηθεί να πει την αλήθεια και να παρουσιάσει την πραγματικότητα μέσα από τα δικά της δεδομένα. Για παράδειγμα, σε ένα τελευταίο άρθρο-παρέβαση του (Οκτώβριος 2011) που κάνει και μια εκτενή αναφορά στα του «κουρέματος» του ελληνικού χρέους δεν διστάζει να γράψει και να υποστηρίξει το προφανές: «∆εν υπάρχουν δωρεάν γεύµατα για τους οφειλέτες ούτε εύκολες λύσεις για τους πιστωτές». Ο νοών νοείτω… Μάλιστα, σε αυτό το άρθρο-παρέμβαση –που ορισμένοι από το σκληρό πυρήνα της κυβέρνησης Παπανδρέου διάβασαν ηθελημένα λάθος- ο κ. Παπαδήμος συνδέει το ελληνικό πρόβλημα με το ευρύτερο Ευρωπαϊκό και θέτει τις βάσεις για μια ουσιαστική προσπάθεια αντιμετώπισης και επίλυσης.Ένα μικρό αλλά απολύτως ενδεικτικό απόσπασμα είναι χρήσιμο: «Σε μια µη εθελοντική αναδιάρθρωση του ελληνικού δηµόσιου χρέους είναι πιθανόν ότι θα οδηγήσει σε περιορισµένα (καθαρά) οικονοµικά οφέλη και θα συνεπάγεται σηµαντικούς κινδύνους που θα απειλήσουν σοβαρά τη χρηµατοπιστωτική σταθερότητα και τις οικονοµικές επιδόσεις της ευρωζώνης στο σύνολό της. Αν γίνουν πραγµατικότητα αυτοί οι κίνδυνοι, θα οδηγήσουν τελικώς σε µεγαλύτερη επιβάρυνση για τους ευρωπαίους φορολογουµένους, θα έχουν ανεπιθύµητες επιπτώσεις για τη συνοχή και τη σταθερότητα της ευρωζώνης και θα υπονοµεύσουν την αξιοπιστία του ευρώ. Για όλους αυτούς τους λόγους ένα ολοκληρωµένο και πειστικό πακέτο πολιτικών το οποίο θα βοηθήσει στην αποκατάσταση της εµπιστοσύνης των αγορών όσο και των ευρωπαίων πολιτών είναι επειγόντως αναγκαίο για την επίλυση της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους».Πάντως, οι υπουργοί της κυβέρνησης Παπανδρέου που διάβασαν –ηθελημένα- λάθος τα γραφόμενα και τις προσεγγίσεις Παπαδήμου δεν ήταν οι πρώτοι και προφανώς δεν θα είναι και οι τελευταίοι. Πριν πέντε περίπου χρόνια –κάπου εκεί στο 2006- και ενώ βρισκόταν σε εξέλιξη η διαδικασία αξιολόγησης της υποψηφιότητας του Λουκά Παπαδήμου –τότε έκλεινε ήδη 4 χρόνια στο κρίσιμο και απαιτητικό πόστο της αντιπροεδρίας της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας- για την Ακαδημία Αθηνών ορισμένοι υποστηρικτές μιας «αντίπαλης» υποψηφιότητας, εκείνης του καθηγητού Π. Γέμπτου, πρόβαλλαν το επιχείρημα: «Ούτε μια μονογραφία δεν έχει δική του – όλες τις έχει συνυπογράψει με άλλους». Το επιχείρημα αυτό θεωρήθηκε ότι λειτουργούσε και κέρδιζε έδαφος. Και δώστου ξανά και ξανά με τους «άλλους» και τις «μονογραφίες»… Μέχρι εκεί άντεξε η αείμνηστη Αγγελική Λαϊου – η δεύτερη στη σειρά Ελληνίδα ακαδημαϊκός με πολύχρονη και επιτυχημένη πορεία σε πανεπιστήμια του εξωτερικού- και σηκώθηκε παρά τα προβλήματα υγείας όρθια και απάντησε με όση δύναμη της απέμενε: «Ακούω συνεχώς για τις μονογραφίες και τους άλλους αλλά θέλω να σας ρωτήσω αν ξέρετε τους άλλους… και είναι όλοι τους Νομπελίστες».Κανείς δεν τόλμησε να επαναλάβει το επιχείρημα και η διαδικασία προχώρησε δίχως άλλα προβλήματα. Ο κ. Παπαδήμος κέρδισε και την εκλογή του στην Ακαδημία Αθηνών! Kωστας Τσαουσης. [δημοσιεύθηκε στην εφημεριδα ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ την Κυριακη 13 Νοεμβριου 2011]